Kamilə Qinyaz qızı Kazımova

DEPRESSİYANIN GENETİK VƏ NEYROBİOLOJİ NƏZƏRİYYƏLƏRİNƏ BAXIŞ

Xülasə. Məqalədə depressiya haqqında məlumat verilərək depressiyanın geniş yayılmış, xroniki və tək­rarlana bilən psixi pozuntu olduğu qeyd edilmişdir. Depressiyanın etiologiyasında genetik amillərin əsas yer tutduğu, tədqiqatlar nəticəsində monoziqot əkizlərdə depressiya riskinin diziqot əkizlərə nisbətən daha yük­sək olduğu qeyd edilmişdir. Monoziqot əkizlərdə depressiyanın konkordans nisbəti 45-50%, diziqot əkiz­lər­də isə 15-20% arasında dəyişir. Həmçinin məqalədə monoamin hipotezinin depressiyanın bioloji etio­lo­gi­ya­sında monoamin neyromediatrların çatışmazlığının rolunu izah etməyə çalışan bir nəzəriyyə olduğu qeyd edi­lir. Son tədqiqatların nəticələrinə əsasən depressiyanın etiologiyasında neyromediatrların rolunun təkcə mo­noamin nəzəriyyəsi ilə izah edilmədiyi, depressiyanın etiologiyası üçün hazırlanmış fərziyyələrin artıq mo­lekulyar səviyyəyə keçdiyi və gen ifadəsi nəzəriyyəsi ilə izah olunmağa çalışıldığı qeyd olunub. Ney­ro­plas­tiklik də depressiyanın neyrobioloji amilləri içərisində mühüm yer tutur. Depressiv insanlarda beynin yeni sinir əlaqələri qurmaq və mövcud əlaqələri dəyişmək qabiliyyəti, yəni neyroplastiklik zəifləyir. Mə­qa­lə­də depressiyanın əsas səbəblərindən birinin beyində neyrotransmitterlərin balansının pozulması olduğu da öz ək­sini tapıb. Eyni zamanda, müasir tədqiqatlarda iltihab nəzəriyyəsinin də depressiyanın inkişafında vacib ol­duğu göstərilir; bu nəzəriyyəyə görə, iltihab prosesləri beynin müəyyən bölgələrindəki dəyişikliklərə səbəb olur və depressiyanın simptomlarını gücləndirir. Beyindəki struktur dəyişikliklər, xüsusən hipokampus, amiqdala və prefrontal korteksdəki dəyişikliklər emosional disfunksiya və yaddaş problemləri ilə əla­qə­lən­di­ri­lir. Məqalənin sonunda depressiyanın genetik və neyrobioloji nəzəriyyələri tədqiq olunmaqda davam etdiyi və bu tədqiqatların hər birinin həm psixoterapiya, həm də profilaktika baxımından yeni perspektivlər açdığı qeyd edilərək gələcəkdə depressiv insanlara fərdi yanaşmaların tətbiqi üçün böyük potensial təqdim edilməsi ba­xımından əhəmiyyətli olduğu vurğulanmışdır.

Açar sözlər: Depressiya, genetik amillıər, genlər, neyrotransmitter, neyroplastiklik, neyrobioloji nəzəriyyələr, monoamin nəzəriyyəsi, iltihab nəzəriyyəsi